Achtergrondinformatie ABCD-studie

De studie van Amsterdam UMC, locatie AMC is uniek in haar opzet, multi-etnische samenstelling, compleetheid en kosteneffectiviteit van dataverzameling en -analyse.

Doel

Het belangrijkste doel van de ABCD-studie is het inventariseren en analyseren van factoren in het vroege leven (tijdens de zwangerschap en op de jonge kinderleeftijd) die een mogelijke verklaring vormen voor latere gezondheid en gezondheidsverschillen.

De oorsprong van belangrijke gezondheidsproblemen bij kinderen (bijvoorbeeld overgewicht en ADHD) en volwassenen (bijvoorbeeld hart- en vaatziekten) ligt vaak al in de eerste levensjaren. De ABCD-studie onderzoekt door middel van vragenlijsten, bloedbepalingen en gezondheidsmetingen in hoeverre de gezondheid van kinderen wordt beïnvloed door leefomstandigheden en leefgewoonten in die eerste levensjaren, dat wil zeggen: tijdens en na de zwangerschap. Etniciteit is een belangrijke factor bij de gezondheid van kinderen, het is echter nog grotendeels onduidelijk wat daarvan de oorzaken zijn. Daarom besteedt de ABCD-studie specifiek aandacht aan het verklaren van de gezondheidsverschillen tussen kinderen van verschillende etnische afkomst.

Inzicht in de factoren die van invloed zijn op de gezondheid van kinderen is nodig om
zwangere vrouwen beter te kunnen begeleiden, om cultuurspecifieke preventieprogramma’s te kunnen ontwikkelen, en uiteindelijk om de gezondheid van kinderen zo vroeg mogelijk te bevorderen en etnische ongelijkheid terug te dringen.

Fasen

De ABCD-studie is een langlopend onderzoek dat in fasen plaatsvindt. Kinderen worden vanaf de baarmoeder tot in de jonge volwassenheid gevolgd: op enkele momenten gedurende deze periode wordt de gezondheid en ontwikkeling van de kinderen gemeten.

De volgende fasen zijn afgerond:
- Fase 1, tijdens de zwangerschap
- Fase 2, tijdens geboorte en zuigelingenperiode
- Fase 3, in de kleutertijd
- Fase 4, in de tienertijd
- Fase 5, in de puberteit
- Fase 6, als adolescent

Fase 6 is in december 2022 afgerond. De volgende fase start halverwege 2023.

Zwangerschap

Fase 1 – de start van de ABCD-studie – betreft de zwangerschap. Tussen januari 2003 en maart 2004 zijn alle zwangere Amsterdamse vrouwen (12.373) benaderd om mee te doen. Dit gebeurde tijdens de eerste prenatale screening bij de verloskundige, gynaecoloog of huisarts. Aan de vrouwen werd gevraagd of ze een vragenlijst wilden invullen en of ze extra bloed wilden afstaan voor onderzoek.

Vragenlijst
De vragenlijst bevatte een brede reeks aan vragen: over sociaaldemografische achtergrond (leeftijd, opleiding, burgerlijke staat, geboorteland, etc.), leefstijl (zoals roken, alcoholgebruik en bewegen), voeding (foliumzuurgebruik, consumptie van vette vis) en over psychosociale omstandigheden (zoals werkstress, depressieve en spanningsklachten, vermoeidheid). In totaal hebben 8.266 vrouwen de zwangerschapsvragenlijst ingevuld.

Bloedonderzoek
In het bloed zijn een aantal voedingsgerelateerde stoffen onderzocht die een rol kunnen spelen bij de groei en ontwikkeling van het kind. Maarliefst 4.350 vrouwen hebben in deze fase bloed afgestaan.

Zuigelingen

Fase 2 ging drie maanden na de geboorte van start. De moeders die toestemming gaven voor follow-up ontvingen een vragenlijst over hun zwangerschap en bevalling, de gezondheid, groei en ontwikkeling van de baby en de leefstijl van de moeder tijdens en na de zwangerschap. 5218 moeders hebben deze vragenlijst ingevuld.

Kleuters

Fase 3 betreft de gezondheid en ontwikkeling van de kinderen op 5-jarige leeftijd. Moeders ontvingen wederom een vragenlijst om in te vullen. Daarnaast werd ook de leerkracht van het kind gevraagd een korte vragenlijst in te vullen over het gedrag van het kind op school. Tenslotte werden de kinderen zelf uitgebreid gemeten en getest tijdens het ABCD-consult.

Vragenlijsten moeder
De eerste vragenlijst voor de moeder bestond uit vragen over de gezondheid, ontwikkeling en opvoeding van hun kind; 4488 moeders vulden deze vragenlijst in. In de tweede vragenlijst, die werd ingevuld door 2851 moeders, werd uitvoerig gevraagd naar de eetgewoonten van het kind om de inname van energie en voedingsstoffen van het kind te kunnen vaststellen.

Vragenlijst leerkracht
De vragenlijst voor de leerkracht bevatte vragen over schoolprestaties (CITO) en het gedrag van het kind op school. 3588 leerkrachten hebben deze vragenlijst ingevuld.

ABCD-consult
Tijdens het ABCD-consult zijn 3321 kinderen op school uitgebreid onderzocht. Daarbij werd onder andere hun gewicht, lengte, heupomvang, tailleomvang, bloeddruk, hartslag en denkvermogen gemeten en getest. Ook is er doormiddel van een vingerprikje bij 2452 kinderen een kleine hoeveelheid bloed afgenomen.

ABCD-GE studie
1200 Nederlandse kinderen waarvan bloed verzameld was tijdens het ABCD-consult zijn gegenotypeerd met de the Illumina HumanCoreExome BeadChip. Met behulp van GWAS-technieken zullen erfelijke aanleg en gen-omgevingsinteractie voor overgewicht, diabetes, cardiovasculaire ziekten en cognitieve en gedragsontwikkeling worden bestudeerd. De ABCD-studie werkt hiervoor samen met andere studies in consortia als EGG (Early Growth Genetics) en EAGLE (EArly Genetics and Lifecourse Epidemiology).

Fase 3b
Daarnaast zijn in 2011 en 2012 nieuwe gegevens verzameld over de leefomgeving van het kind toen de kinderen 7-8 jaar oud waren. Met behulp van een vragenlijst voor de ouders en metingen op basisscholen in Amsterdam, hebben we meer informatie verzameld over omgevingsfactoren die de gezondheid van het kind kunnen beïnvloeden, zoals luchtverontreiniging, omgevingslawaai en elektromagnetische velden.

Tieners

De fase 4 meting is gestart in maart 2015 en beëindigd in juni 2016. Tijdens deze fase is de gezondheid en ontwikkeling van de kinderen op 11-jarige leeftijd gemeten. Daarnaast ontvingen ABCD-kinderen en hun moeders, vaders en leerkrachten een vragenlijst. Ook werd aan de kinderen gevraagd een drietal korte testjes te doen.

Vragenlijst kind
Tijdens de fase 4 meting vroegen we voor het eerst of het kind zelf een vragenlijst in wilde vullen. De vragen gingen onder andere over eet- en slaapgedrag en mobiele telefoongebruik. Kinderen die de vragenlijst via de computer invulden, kregen ook het verzoek een spelletje te doen op de computer, waarbij ballonen opgepompt moesten worden.

Vragenlijst ouders
In fase 4 hebben we voor het eerst informatie gevraagd aan de vader. De vragen gingen over de gezondheid en het gedrag van de vader en zijn kind. Mocht het kind zijn of haar vader niet regelmatig meer zien, dan werd er aan de nieuwe partner van de moeder gevraagd de vragenlijst in te vullen. Net als eerdere jaren vroegen we ook de moeder een vragenlijst in te vullen over de gezondheid en het gedrag van de moeder en haar kind.

Vragenlijst leerkracht / Testjes op school
Net als 5 jaar geleden werd ook de leerkracht gevraagd een vragenlijst in te vullen over de schoolprestaties (CITO) en het gedrag van het kind op school. Ook vroegen we de leerkracht of hij het kind twee testjes wilde laten maken op de computer op school. De eerste test was een intelligentietest, de tweede een werkgeheugen test (een soort memorie).

Lichamelijke metingen
In 2015-2016 hebben ruim 1000 kinderen meegedaan aan de lichamelijke metingen. Hieronder vindt u een korte samenvatting van de lichamelijke metingen:

.

Puberteit

Fase 5 van de ABCD-studie vond plaats van oktober 2019 tot september 2020. Deze keer werd zowel aan de jongeren als beide ouders gevraagd een vragenlijst in te vullen.

Vragenlijst jongeren
Voor de jongeren was een ABCD-app ontwikkeld waarin de jongeren de vragenlijst verdeeld over 7 dagen konden invullen. Vragen gingen onder andere over gezondheid & welzijn, sport, digitaal media gebruik, slapen, middelengebruik, voeding en ingrijpende gebeurtenissen.
Ook werd via de App het gemiddelde schermgebruik, schermafstand, schermhelderheid en volume gemeten. Daarnaast werd de data van de mobiele telefoon omtrent het aantal stappen per dag doorgestuurd naar de server van de ABCD-studie.
Bij de jongeren zijn ook 2 testen afgenomen: de implicit association task (IAT) en de delay discounting task.
Als de jongeren geen App wilden downloaden, konden zij de vragenlijst ook online invullen.

Vragenlijst ouders
In fase 5 werden zowel de vader als de moeder gevraagd voor deelname. De vragen gingen over de gezondheid en het gedrag van hunzelf en van hun kind. Daarnaast werd ook aan de ouders gevraagd naar de opvoeding, hun eigen scherm- & middelengebruik en gezinssituatie. De ouders konden de vragenlijst online invullen.

Adolescentie

In fase 6 hebben we de jongeren en hun ouders een jaar lang gevolgd. In oktober 2021 kregen de deelnemers als eerste de basis-vragenlijst. Hierna volgde om de 3 maanden een kortere vervolg-vragenlijst. Uiteindelijk werd de deelnemers in fase 6 gevraagd om vijf vragenlijsten in te vullen.

Zowel de jongeren als de ouders konden de vragenlijsten in de ABCD-app of online invullen.
Fase 6 richten zich voornamelijk op het in kaart brengen van de mentale gezondheid van de jongeren. Waarom zit de ene jongere beter in zijn "vel" dan een andere? In deze fase is er samengewerkt met het Urban Mental Health centrum. In dit centrum wordt onderzocht of er een verschil is in mentale gezondheid tussen mensen die in een grote stad wonen zoals Amsterdam en mensen die in een dorp of kleinere plaats wonen.
Door de herhaalde metingen zijn we in staat om eventuele veranderingen in (mentale) gezondheid in kaart te brengen en mogelijke oorzaken te onderzoeken.

Vragenlijsten jongeren
Onderwerpen die aan bod kwamen in de vragenlijst waren mentale gezondheid, leefomgeving, school, sociaal leven (vrienden), slaap, middelen- en mediagebruik en beweging.

Vragenlijsten ouders
Zowel de vader als de moeder werd gevraagd om de vragenlijsten in te vullen. Aangezien de jongeren met de leeftijd van 17 jaar goed in staat zijn om vragen over hun eigen leven te beantwoorden, werd aan de ouders voornamelijk gevraagd naar hun eigen mentale gezondheid, werk, middelen- en mediagebruik en mening over het gezinsfunctioneren en de opvoeding.