Resultaten
De ABCD-studie onderzoekt een groot aantal risicofactoren tijdens en rondom de zwangerschap die een rol kunnen spelen in de ontwikkeling en gezondheid van het kind bij de geboorte en op latere leeftijd. Ook onderzoeken we of er etnische verschillen zijn in leefstijl tijdens de zwangerschap, in geboorte-uitkomsten en in de gezondheid van kinderen op latere leeftijd. Hieronder vindt u een beknopte beschrijving van resultaten die zijn gepubliceerd in internationale wetenschappelijke tijdschriften. Voor een compleet overzicht van alle publicaties kunt u de publicatielijst bekijken.
Voeding
Een belangrijk onderzoeksgebied binnen de ABCD-studie richt zich op de risicofactor ‘voeding’. Met voeding wordt vooral bedoeld: micronutriëntstatus van de moeder tijdens de zwangerschap. Micronutriënten zijn vitamines en mineralen zoals foliumzuur en ijzer, maar ook vetzuren, zoals de omega-3 en omega-6 vetzuren.
Voeding en geboorte-uitkomsten
Uit ons onderzoek blijkt dat een lage foliumzuurinname, een lage vitamine D status en een ongunstige vetzuurprofiel (relatief veel omega-6 vetzuren en relatief weinig omega-3 vetzuren) tijdens de zwangerschap een verhoogd risico geven op een kind met een laag geboortegewicht. Vrouwen van niet-Nederlandse afkomst hebben vaker een ongunstig vetzuurprofiel, lage vitamine D status en lage foliumzuurinname. Toch kan dit maar voor een (klein) deel de etnische verschillen in geboorte-uitkomsten verklaren.
Voeding en gezondheid van de baby
De voedingsstatus van de moeder tijdens de zwangerschap blijkt ook gerelateerd te zijn aan de gezondheid van de baby in het eerste levensjaar. Een lage vitamine D status van de moeder in de zwangerschap hangt samen met een versnelde groei van de baby in het eerste levensjaar. Natuurlijk is het belangrijk dat een baby goed groeit, maar een te snelle groei kan ongunstig zijn; uit eerder onderzoek is namelijk naar voren gekomen dat een kind dat te snel groeit meer kans heeft op hart- en vaatziekten in zijn latere leven.
Onderzoek heeft ook uitgewezen dat moeders met een lage vitamine B12 status tijdens de zwangerschap vaker een baby kregen met extreem huilgedrag. Dit verband wordt mogelijk verklaard door de invloed van vitamine B12 op het slaap-waak ritme.
Voeding en gezondheid van het kind
Het drinken van cafeïnehoudende koffie, thee en frisdrank tijdens de zwangerschap houdt geen verband met gedragsproblemen bij kinderen van 5-6 jaar. Kinderen van moeders met een hoge omega-3 vetzuurstatus tijdens de zwangerschap, hebben minder vaak gedragsproblemen. Moeders die tijdens de zwangerschap een relatief hoge omega-6 vetzuurstatus hebben ten opzichte van de omega-3 vetzuurstatus, hebben juist een groter risico op een kleuter met gedragsproblemen.
Voeding en gezondheid moeder
Natuurlijk kan de voedingsstatus van de moeder ook van invloed zijn op haar eigen gezondheid. Zo is binnen de ABCD-studie ook onderzocht of een lage vitamine D status samenhangt met meer depressieve klachten tijdens de zwangerschap. Uit ons onderzoek kwam naar voren dat moeders met een lage vitamine D status ook vaker depressieve klachten hadden. Vitamine D heeft vele functies in het lichaam, en het wordt steeds duidelijker dat vitamine D ook belangrijk is voor de mentale gezondheid. Of een hogere vitamine D inname ook daadwerkelijk depressieve klachten kan verminderen of zelfs voorkomen, moet uiteraard nog verder onderzocht worden.
Etnische verschillen in gezondheid
Binnen de ABCD-studie doen we expliciet onderzoek naar gezondheidsverschillen tussen bevolkingsgroepen. We onderzoeken of er verschillen zijn in leefstijl tijdens de zwangerschap, in geboorte-uitkomsten, en in de ontwikkeling en gezondheid van kinderen op latere leeftijd.
Zwangerschap en geboorte-uitkomsten
Tot nu toe blijkt uit de ABCD-studie dat vrouwen van Surinaamse, Antilliaanse en Ghanese afkomst vaker een te vroeg geboren kind of een kind met een laag geboortegewicht krijgen dan vrouwen van Nederlandse afkomst. Ook zijn er etnische verschillen in het moment waarop de zwangere in zorg komt, in het slikken van foliumzuursupplementen en in het functioneren van de schildklier. Het blijkt dat de verschillen in zwangerschapsuitkomsten voor een deel verklaard kunnen worden door de bovengenoemde factoren en andere bekende risicofactoren, zoals roken. Obesitas (zwaarlijvigheid) al voor de zwangerschap geeft een verhoogd risico op een vroeggeboorte en op een te grote baby. Dit verhoogde risico geldt voor alle zwangeren, echter obesitas komt veel vaker voor bij allochtone zwangeren waardoor dit een groter probleem vormt in deze groep. Andere resultaten lieten zien dat de lipiden (vetten zoals cholesterol) in het bloed van zwangeren sterk samenhangen met obesitas, maar dat deze samenhang verschillend is per etnische groep. Zo hebben Ghanese zwangeren, ondanks hun zware gewicht een gunstig lipiden profiel, terwijl Marokkaanse zwangeren al een ongunstig profiel hebben bij een beetje overgewicht.
Groei en gezondheid
Baby’s van niet-westerse afkomst groeien tijdens de eerste zes maanden van hun leven harder in gewicht en lengte in vergelijking met autochtone baby’s. Er zijn ook verschillen in voedingspatroon zichtbaar, zo geven Turkse moeders langer borstvoeding en Marokkaanse moeders geven vaker een combinatie van borst- en flesvoeding in vergelijking met autochtone moeders. Moeders van Afrikaanse afkomst geven korter borstvoeding en beginnen eerder met het geven van vaste voeding. Voor elke groep geldt dat een langere borstvoedingsduur samenhangt met minder snelle groei in zowel gewicht als lengte.
In tegenstelling tot onze verwachting konden wij deze verschillen in groei niet verklaren door verschillen in het voedingspatroon van de baby’s.
Bij Turkse en Marokkaanse kinderen van 2-3 jaar oud is het percentage overgewicht in vergelijking met kinderen van autochtone afkomst 2-3 keer hoger. Het gewicht van de moeder vóór de zwangerschap en de groei van het kind in de eerste 6 maanden zijn factoren die deze verschillen deels verklaren.
Ook op 5-jarige leeftijd zijn kinderen van Turkse en Marokkaanse afkomst nog vaker te zwaar. Turkse kinderen hebben ook vaker verhoogde bloeddruk-, glucose- en triglyceridewaarden (cardiometabool profiel). Dit komt vooral doordat de kinderen vaker overgewicht hebben. Marokkaanse kinderen hebben daarentegen en gunstig cardiometabool profiel, ondanks dat ze vaker overgewicht hebben. Kinderen uit een laag sociaaleconomisch milieu hebben ook een slechter cardiometabool profiel dan kinderen uit een hoog sociaaleconomisch milieu. Dit komt voornamelijk doordat hun moeders meer roken tijdens de zwangerschap, zwaarder zijn en de kinderen zelf een lager geboortegewicht hebben en daarna sneller groeien, waarschijnlijk doordat ze minder lang borstvoeding krijgen.
Verder blijkt dat de begeleidende rol van ouders belangrijk is bij de preventie van overgewicht bij kinderen. Het ‘zien’ en onderkennen van het overgewicht is daarbij cruciaal. Uit resultaten van ons onderzoek bleek dat bij kinderen op 5-jarige leeftijd overgewicht vaak niet wordt herkend door de moeders. Dat geldt voor de autochtone moeder, maar nog sterker voor Turkse en Marokkaanse moeders. Opleiding, cultuur en leeftijd van de moeder spelen hierbij een belangrijke rol.
Psychosociale stress
Psychosociale stress tijdens de zwangerschap is een risicofactor die veel aandacht krijgt binnen de ABCD-studie. Wanneer vrouwen tijdens hun zwangerschap veel (werk)stress ervaren, heel angstig zijn, of zich vaak somber voelen kan dit gevolgen hebben voor de fysieke gezondheid en gedragsontwikkeling van hun kind.
Bijna 30% van de zwangeren geeft aan stress te hebben tijdens de zwangerschap, dit percentage ligt hoger in vrouwen van Turkse, Marokkaanse en Afrikaanse afkomst.
Stress, maar ook stemmingsstoornissen (bijvoorbeeld angst en depressie) zijn gerelateerd aan roken tijdens de zwangerschap, maar niet aan zwangerschapshypertensie of diabetes.
Fysieke gezondheid
Zwangere vrouwen die last hadden van depressieve klachten hadden een kortere zwangerschapsduur en kregen daardoor ook baby’s met lager geboortegewicht. De combinatie van depressieve klachten en een lage hoeveelheid foliumzuur (vitamine B9) in het bloed (een combinatie die voorkomt in 7,6% van de zwangere vrouwen) hield verband met een verkorting van de zwangerschapsduur van gemiddeld 2,8 dagen. Depressie en een lage inname van vitaminen gaan vaak hand in hand, maar de effecten die zij hebben op geboorte-uitkomsten zijn onafhankelijk van elkaar.
Psychosociale stress, zoals angst- en depressieve gevoelens en werkstress tijdens de zwangerschap, leidt niet tot overgewicht op 5-jarige leeftijd. Veel stress kan echter wel leiden tot een hogere bloeddruk van het kind. Daarnaast hebben kinderen van moeders die tijdens de zwangerschap heel angstig zijn vaker gedragsproblemen (hyperactiviteit, emotionele problemen). Ook presteren ze minder goed op een reactietijdtaak dan kinderen van moeders die minder angstig zijn. Met name jongens blijken hiervoor gevoelig te zijn. Verder bleken verschillende vormen van psychosociale stress bij de zwangere vrouw niet samen te hangen met de werking van het autonome zenuwstelsel in rust (o.a. minder variatie in de frequentie van de hartslag; een risicofactor voor het krijgen van een hartinfarct op latere leeftijd) bij het 5-6 jarige kind.
Resultaten lieten zien dat werkstress, een combinatie van hoge werkbelasting met weinig regelmogelijkheden (het ervaren van controle over taken), invloed heeft op het geboorte gewicht van het kind. Zo hebben zwangeren die veel werkstress ervaren in combinatie met een lange werkweek, twee keer meer kans op een te klein kind.
Cognitie en gedrag
Een belangrijk aspect van de neurologische ontwikkeling van het kind, is het huilgedrag. Extreem huilgedrag lijkt samen te hangen met een verstoring in specifieke hersenstructuren. Uit de ABCD-studie blijkt dat die verstoring mogelijk beïnvloed wordt door stress en stemmingstoornissen van de moeder.
Vijf tot zes jarige kinderen van moeders die tijdens hun zwangerschap heel angstig waren presteerden minder goed op een taak die hun reactiesnelheid testte. Vooral wanneer de taak ingewikkelder werd presteerden kinderen van angstige moeders minder goed. Jongetjes van angstige moeders bleken meer moeite te hebben, ook met de eenvoudige taak, dan meisjes van angstige moeders. Een hoge mate van angst tijdens de zwangerschap is daarnaast ook van invloed op het gedrag van kleuters. Kinderen van moeders die heel angstig waren tijdens hun zwangerschap hebben meer gedragsproblemen op vijfjarige leeftijd. Deze kinderen worden door hun moeder vaker als ‘druk’ omschreven en moeders geven ook vaker aan dat deze kinderen moeite hebben om hun aandacht ergens bij te houden. Ook is er bij kinderen van heel angstige moeders meer sprake van emotionele problemen en problemen in de omgang met leeftijdsgenootjes. Verder blijkt uit ons onderzoek dat jongetjes meer problemen met aandacht en hyperactiviteit hebben in vergelijking met meisjes.
Groei en gewicht van het kind
Uit eerder onderzoek is gebleken dat snelle groei bij baby’s waarschijnlijk kan leiden tot overgewicht en hart- en vaatziekten op latere leeftijd. Resultaten van de ABCD studie laten zien dat baby’s van moeders die tijdens de zwangerschap een hoge bloeddruk hebben na de geboorte vaak sneller groeien dan andere baby’s. Wij zouden adviseren om de groei van deze kinderen na de geboorte goed in de gaten te houden.
Ook is gebleken dat de body mass index (BMI, een maat voor de verhouding tussen gewicht en lengte) van de moeder van invloed is op de BMI van het kind op 1 jaar.
Ongunstige zwangerschapsuitkomst
Uit fase I van de studie blijkt onder andere dat de volgende factoren een verhoogd risico geven op een miskraam, een te vroeg geboren kindje, of een kindje met een laag geboortegewicht: hoge niveau’s van het schildklierhormoon TSH, een te lage foliumzuurinname, een ongunstige vetzuurprofiel (relatief veel omega-6 vetzuren en relatief weinig omega-3 vetzuren) en te veel werkstress.
