Onderzoek naar effecten van hormonale behandeling

Hormonen vormen voor veel transgenders een belangrijk onderdeel van hun transitie. Het gebruiken van hormonen kan lichamelijke en uiterlijke kenmerken veranderen, maar kan ook invloed hebben op welzijn, emoties en gevoelens.

KZcG doet veel onderzoek naar effecten en bijwerkingen van hormonen. Hoewel geslachtshormonen en remmers van hormonen al geruime tijd worden voorgeschreven, is er nog relatief weinig onderzoek gedaan naar effecten en bijwerkingen. KZcG onderzoekt zowel effecten van hormoongebruik op de korte als op de lange termijn. Dat gebeurt vanuit verschillende velden, zoals de medische psychologie, psychiatrie, (kinder)endocrinologie en gynaecologie. Vaak is er ook sprake van een samenwerking tussen verschillende specialismen.

In het verleden hebben onze onderzoeken al laten zien dat:

  • hormoongebruik geen nadelig effect heeft op botdichtheid. Dus hormoongebruik geeft geen grotere kans op botbreuken. (Wiepjes et al., 2017);
  • hormoongebruik in de eerste 3 maanden al veranderingen teweegbrengt in het gezicht; bij trans vrouwen worden de wangen voller en bij trans mannen worden de wangen minder vol. (Tebbens et al., 2018);
  • het risico op borstkanker bij transgender personen kan veranderen door hormoongebruik, maar blijft bij trans mannen én trans vrouwen lager dan bij cisgender vrouwen (de Blok et al., 2019).

Momenteel (2022) lopen er diverse nieuwe onderzoeken naar de effecten van hormonen bij het KZcG. Er zijn twee soorten: (1) onderzoeken waar iedereen die start met hormonen aan mee kan doen, en (2) onderzoeken bedoeld voor specifieke groepen (zoals een bepaalde leeftijdscategorie).

Onderzoeksdeelname is altijd vrijwillig

Meedoen aan onderzoek is altijd vrijwillig. Mensen aan wie gevraagd wordt of ze deel willen nemen, worden goed geïnformeerd over wat het voor ze betekent, over onder meer het doel en de aanpak van het onderzoek, eventuele voor- en nadelen van deelname, privacywetgeving en gegevensopslag. Deelnemers aan onderzoeken kunnen bovendien op elk gewenst moment hun toestemming zonder opgaaf van redenen intrekken. Het al dan niet meedoen aan onderzoek staat los van uw behandeling en heeft dus geen invloed op de zorg en aandacht waarop u in dit ziekenhuis recht heeft.

Het Biobank-onderzoek

De arts vraagt iedereen die start met hormonen om mee te doen met het onderzoek van de Biobank. De Biobank is de plek waar academisch medische centra zoals Amsterdam UMC lichaamsmateriaal (bloed en weefsel) opslaan voor onderzoek (zie voor meer informatie Biobank VUmc).

Deelnemen aan het Biobank-onderzoek betekent dat uw lichaamsmateriaal (zoals bloed of restjes weefsel van operaties) wordt gebruikt voor onderzoek naar effecten van hormonen. Met dit lichaamsmateriaal kunnen onderzoekers bijvoorbeeld nagaan in hoeverre hormoongebruik het risico op hart- en vaatziekten of kanker verhoogt of juist verlaagt.

Als u deelneemt hoeft u niet vaker bloed te prikken, maar als u bloed moet laten prikken vanwege uw behandeling, worden er wél extra buisjes bloed afgenomen voor de Biobank. U ontvangt voor uw onderzoeksdeelname geen vergoeding.

Het ENIGI vragenlijst-onderzoek
Het ENIGI-onderzoek betreft de effecten van hormonen op het welzijn. Iedereen die start met hormonen, wordt gevraagd om deel te nemen. Voor dit onderzoek vult u vragenlijsten in. De vragen betreffen bijwerkingen van hormonen, uw slaap, stemming en stress, lichaamsbeeld en vruchtbaarheidswensen. U ontvangt de vragenlijsten per e-mail en kunt ze dus gewoon thuis invullen. Als u deelneemt bent u overigens niet verplicht alle vragenlijsten in te vullen; u kunt ervoor kiezen om bepaalde onderwerpen over te slaan als u deze lastig vindt. U ontvangt voor deelname geen vergoeding.

SHAMVA TRANS onderzoek

Het SHAMVA-TRANS-onderzoek kijkt naar het effect van geslachtshormonen op verschillende soorten lichaamsvet en bloedplaatjes. Zo kunnen we straks beter weten wat hormonen betekenen voor het risico op hart- en vaatziekten.

Wie kan deelnemen aan het onderzoek?

Deelname aan dit onderzoek is mogelijk voor trans mannen en trans vrouwen die op het punt staan te starten met hormonen. Het is van belang dat u (in het verleden of op dit moment) geen hormonen (heeft) gebruikt (zoals de anticonceptiepil of andere hormonen) en dat u geen bot-, beenmerg-, of stollingsziekte heeft. Heeft u interesse om deel te nemen? Dan gaan we in een telefoongesprek met u na of u geschikt bent voor dit onderzoek. Zo ja, dan dient u daarna schriftelijk toestemming te geven voor uw deelname.

Wat houdt deelname in?

Het onderzoek bestaat uit drie of vier bezoeken aan het ziekenhuis. Ten minste drie van die bezoeken combineert u met uw reguliere controles; u hoeft dus hooguit één keer extra te komen. De metingen bestaan uit MRI-scans, extra afgenomen buisjes bloed en in sommige gevallen DEXA-scans (botscans).

Hoe kan ik me aanmelden?

Mocht u geschikt zijn voor deelname aan dit onderzoek, dan vraagt uw psycholoog of het onderzoeksteam contact met u op mag nemen. U kunt ook zelf contact opnemen als u meer wilt weten: shamvatrans@vumc.nl.

Vergoeding

Voor het meedoen aan dit onderzoek krijgt u maximaal €20 per bezoek (oplopend tot maximaal €100 in totaal). Daarnaast krijgt u voor extra reiskosten een vergoeding van in totaal maximaal €100.

Het onderzoeksteam

Het SHAMVA-TRANS team bestaat uit dr. Peter Bisschop, internist-endocrinoloog, drs. Milou Madsen, arts-onderzoeker, drs. Moya Schutte, arts-onderzoeker en drs. Marieke Tebbens, arts-onderzoeker.

Bekijk deze video voor meer informatie over het SHAMVA onderzoek.

RESTED onderzoek

Het RESTED onderzoek van het KZcG gaat over slaap en stemming. Voor en tijdens uw hormoongebruik wordt gekeken hoe u slaapt en hoe u zich voelt. RESTED is een samenwerking tussen de endocrinologie, psychiatrie en de psychologen.

Wie kan deelnemen aan het onderzoek?

Deelname aan dit onderzoek is mogelijk voor iedereen die bij een psycholoog of psychiater van het Genderteam in diagnostiek komt en een wens heeft om hormonen te gebruiken. Als u interesse heeft om deel te nemen, vragen de onderzoekers of u medicijnen gebruikt (zoals antidepressiva of slaapmedicatie) en of u wel eens eerder hormonen heeft gebruikt. Het is afhankelijk van welke medicatie of hormonen u heeft gebruikt, of u kunt deelnemen. Ook moet er genoeg tijd zijn om uw slaap te meten voordat u start met de hormonen.

Wat houdt deelname in?

Voordat u start met hormonen vult u een aantal vragenlijsten in en meet u gedurende één week uw slaap. Slaap wordt gemeten met slaapdagboekjes die u zelf bijhoudt. Als u wilt, kunt u met een speciale hoofdband meten hoe diep u slaapt. Na 3 en 12 maanden hormoongebruik wordt u opnieuw gevraagd of u mee wil doen met een slaapmeting.
U hoeft als onderzoeksdeelnemer niet extra langs te komen bij het VUmc; u combineert uw reguliere controles met een afspraak met de onderzoeker.
U ontvangt voor deelname geen vergoeding.

Hoe kan ik me aanmelden?

Heeft u vragen over het RESTED-onderzoek of interesse hebben in deelname? Neem contact op met uw psycholoog van het Genderteam of mail ons: rested@vumc.nl

Het onderzoeksteam

Het RESTED onderzoek wordt uitgevoerd door dr. Birit Broekman (hoofdonderzoeker) en drs. Margot Morssinkhof (onderzoekscoördinator).

Bekijk deze pagina voor meer informatie over het RESTED onderzoek.

GOHTRANS onderzoek

Het GOHTRANS onderzoek betreft het mogelijke effect van de hormoonbehandeling op het tandvlees en de mondgezondheid. Dit onderzoek is in samenwerking met het Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam (ACTA).

Wie kan deelnemen aan het onderzoek?

Deelname aan dit onderzoek is mogelijk voor trans mannen en trans vrouwen die binnenkort starten met hormonen. U bent tussen de 18 en 35 jaar oud, u heeft een gezonde mond, u rookt niet en u en u gebruikt geen medicatie anders dan de conceptiepil of pijnstillers.
Heeft u interesse om deel te nemen? Dan gaat een van de onderzoekers (een tandarts) eerst in een telefoongesprek met u na of u geschikt bent voor dit onderzoek. Bij het eerste bezoek, op de dag dat u start met hormonen, wordt definitief gekeken of u mee kunt doen. Als alles in orde is, dient u daarna schriftelijk toestemming te geven voor deelname aan het onderzoek.

Wat houdt het onderzoek in?

Het onderzoek bestaat uit drie meetmomenten, die gecombineerd worden met uw reguliere controle-afspraken. U hoeft dus als onderzoeksdeelnemer niet extra naar de poli te komen. De metingen bestaan uit het afnemen van speeksel- en plaque-monsters, controle van de mondgezondheid en foto’s van het gebit. Deelnemers krijgen 25 euro vergoeding voor deelname.

Hoe kan ik me aanmelden?

Mocht u geschikt zijn voor deelname aan dit onderzoek, dan vraagt uw psycholoog u of het onderzoeksteam contact met u op mag nemen. Heeft u vragen over het GOHTRANS-onderzoek of interesse hebben in deelname? Mail ons: gohtrans@amsterdamumc.nl.

Het onderzoeksteam

Het GOH-TRANS team bestaat uit drs. Pilar Cornejo, tandarts-onderzoeker en drs. Marieke Tebbens, arts-onderzoeker.

Beeldbepalende publicaties
  • Wiepjes CM, Nota NM, de Blok CJM, Klaver M, de Vries ALC, Wensing-Kruger SA, de Jongh RT, Bouman MB, Steensma TD, Cohen-Kettenis P, Gooren LJG, Kreukels BPC, den Heijer M. (2018) The Amsterdam Cohort of Gender Dysphoria Study (1972-2015): Trends in Prevalence, Treatment, and Regrets. J Sex Med.,15:582-590.
  • Nota NM, Wiepjes CM, de Blok CJM, Gooren LJG, Peerdeman SM, Kreukels BPC, den Heijer M. (2018) The occurrence of benign brain tumours in transgender individuals during cross-sex hormonetreatment. Brain. 141:2047-2054.
  • Nota NM, Dekker MJHJ, Klaver M, Wiepjes CM, van Trotsenburg MA, Heijboer AC, den Heijer M. (2017) Prolactin levels during short- and long-term cross-sex hormone treatment: an observational study in transgender persons. Andrologia. 49.e12666.
  • den Heijer M, Bakker A, Gooren L. (2017) Long term hormonal treatment for transgender people. BMJ. 30:359.
  • Tangpricha V, den Heijer M. (2017) Oestrogen and anti-androgen therapy for transgender women. Lancet Diabetes Endocrinol. 5:291-300.
  • Dekker MJ, Wierckx K, Van Caenegem E, Klaver M, Kreukels BP, Elaut E, Fisher AD, van Trotsenburg MA, Schreiner T, den Heijer M, T’Sjoen G. (2016) A European Network for the Investigation of Gender Incongruence: Endocrine Part. J Sex Med.13:994-9.