Hormoonbehandeling vermannelijking

Voor de vermannelijking middels hormoonbehandeling wordt testosteron gebruikt. Testosteron veroorzaakt zowel lichamelijke als geestelijke veranderingen. Sommige van deze veranderingen treden al snel op, andere veranderingen kosten meer tijd en volgen pas later. Sommige veranderingen zijn blijvend, andere veranderingen verdwijnen weer als u zou stoppen met de hormonen.

In onderstaand schema staan alle effecten op een rij, plus een indicatie van de tijd die het kan duren voordat de verandering zichtbaar wordt of blijvend is veranderd. De duur en de mate van verandering verschilt per persoon; het hangt samen met uw genetische aanleg. We adviseren om niet zelf de testosteronwaarden aan te passen, want dit kan het risico op bijwerkingen groter maken. Bespreek uw wensen met uw arts.

Menstruatie

Onder invloed van testosteron wordt de menstruatie onregelmatig. De tijd tussen de menstruaties neemt toe en de hoeveelheid bloedverlies neemt af. Uiteindelijk blijft bij de meeste mensen de menstruatie weg tijdens het gebruik van testosteron.
Toch kan het ook gebeuren dat u bloedverlies blijft houden, ondanks een goede testosteronwaarde. Bespreek dit met uw arts, want er zijn mogelijkheden om de menstruatie met behulp van tijdelijke medicatie alsnog te stoppen. Veel mensen gebruiken ook al medicijnen voor het onderdrukken van de menstruatie vooraf aan de start van testosteron, deze kunnen na 3 maanden testosteron worden gestopt om te kijken of de bloedingen weg blijven.
Als de menstruatie wegblijft, maar er later alsnog bloedverlies optreedt, neem dan contact op met uw arts. Soms is dit het gevolg zijn van een afwijking aan de baarmoeder.

Stem

Testosteron verzwaart uw stem. Dat gebeurt waarschijnlijk na enkele maanden. Zodra uw stem eenmaal lager geworden is, dan zal dat altijd zo blijven. Ook als u stopt met testosteron.

Lichaamsbouw en gewicht

Het onderhuids vet neemt af en de spiermassa neemt toe. Onderhuidse bloedvaten worden vaak beter zichtbaar. Uw lichaamslengte verandert niet. Uw lichaamsgewicht kan iets toenemen.

Beharing

Op de borst, onderbuik, het gezicht en andere plekken op uw lichaam neemt de beharing toe. Dit gebeurt geleidelijk, pas na maanden of zelfs jaren testosterongebruik.
Testosteron is ook verantwoordelijk voor het ontstaan van mannelijke kaalheid. Of dit optreedt en hoe snel, hangt af van uw genetische aanleg. Daarnaast kunnen uw huid en har vetter worden, want de talgafscheiding van de huid wordt gestimuleerd door testosteron. Bij mensen die hiervoor gevoelig zijn, kan dit leiden tot puistje (acne).

Seksueel verlangen

Testosteron kan het seksueel verlangen doen toenemen. Dit effect is vaak al in de eerste weken van de behandeling merkbaar.

Vergroting van de clitoris

De clitoris wordt groter onder invloed van testosteron. Kiest u straks voor een genitale operatie, dan kan de vergrote clitoris worden gebruikt om een penis te construeren.

Vruchtbaarheid

Het gebruik van testosteron vermindert weliswaar de vruchtbaarheid, maar het is geen anticonceptie. Er kan nog steeds ongemerkt een eisprong plaatsvinden, dus een zwangerschap is niet uitgesloten. Om zwangerschap te voorkomen, blijven voorbehoedsmiddelen noodzakelijk. Dit is belangrijk, want testosteron is schadelijk in de zwangerschap.
De langetermijneffecten van testosteron op de baarmoeder en eierstokken zijn niet volledig bekend, maar er zijn tot nog toe geen aanwijzingen voor schadelijke effecten. De psycholoog heeft met u gesproken over uw eventuele kinderwens. Als u vragen heeft over een eventuele kinderwens of voorbehoedsmiddelen, kunt u via uw psycholoog of arts een gesprek aanvragen met één van onze gynaecologen.

Psychologische effecten

Testosteronbehandeling zorgt vaak voor een afname van de gevoelens van genderincongruentie. Daarnaast kunnen er psychologische veranderingen optreden. Uw stemming kan veranderen en u kunt zich wat ongeduldiger voelen.

Er zijn verschillende manieren om testosteron toe te dienen; het Kennis- en Zorgcentrum Genderdysforie maakt daarvoor gebruik van gel of injecties.

Testosterongel (Androgel®)

Testosterongel zorgt voor een redelijk stabiele testosteronwaarde in het bloed, zonder pieken en dalen. De gel kan gesmeerd worden op buik, bovenbenen en schouders. U moet deze gel dagelijks rond hetzelfde tijdstip op de huid smeren. Het duurt ongeveer 5 tot 10 minuten totdat de gel is ingetrokken in de huid. Om te voorkomen dat u de gel op andere personen overbrengt, is het belangrijk om na het smeren altijd uw handen te wassen met water en zeep.

Als de gel is opgedroogd, bedekt u de huid met kleding. Daarmee beschermt u anderen; want wie in aanraking komt met de gel, kan ook testosteron opnemen. Dat kan tot 6 uur na het insmeren nog gebeuren. Bij intiem contact (huid-op-huid) is het belangrijk om hier rekening mee te houden en te douchen vooraf aan huid-op-huid contact.

We adviseren u om kort na het aanbrengen van de gel niet te douchen/baden/zwemmen. Voor Androgel geldt dit voor het eerste uur na het aanbrengen.

Testosteroninjecties

Testosteroninjecties bestaan in twee vormen:

1. Nebido® wordt elke 12 weken toegediend in de bilspier. Het is niet mogelijk om zelf in de bilspier te injecteren; dit zal iemand anders dus voor u moeten doen (bijvoorbeeld de huisarts of iemand anders met de juiste training).
   Nebido zorgt voor stabiele testosteronspiegels. Dit middel wordt volledig vergoed door uw zorgverzekeraar.
2. Sustanon® wordt elke 3 weken toegediend. Dit middel kan voor meer pieken en dalen zorgen in uw testosteronwaarde. Sommige mensen merken dit bijvoorbeeld aan hun stemming. Dit middel wordt grotendeels vergoed; u betaalt een eigen bijdrage van ongeveer 60 euro per jaar (bovenop uw eigen risico).

Kiest u voor een van deze injecties? In principe kunt u voor toediening terecht bij uw eigen huisarts. Het Kennis- en Zorgcentrum Genderdysforie kan uw huisarts van instructiemateriaal voorzien.

In principe is de hormoonbehandeling veilig. Wel kan het risico op bepaalde aandoeningen iets groter worden. Ook kan de hormoonbehandeling een aantal ongewenste effecten hebben op uw huid, gewicht en uw bloedwaarden. Deze bijwerkingen treden meestal aan het begin van de behandeling op. We beschrijven ze hieronder.

Huidreacties door testosteron

De huid kan vetter worden en er kunnen puistjes (acne) ontstaan. Ook kan op de toedieningsplaats van testosteron een huidreactie optreden, zoals huiduitslag, roodheid of jeuk.

Bloedwaarden

Er kunnen ook bijwerkingen optreden die alleen met bloedonderzoek aan het licht komen, zoals een verhoogd aantal rode bloedcellen (een hoog hematocriet), of een verhoogd cholesterol. Om dit goed in de gaten te houden wordt uw bloed regelmatig gecontroleerd. Soms moet de testosteron dosering aangepast worden.

Bloeddruk

De bloeddruk kan iets hoger worden door testosteron, daarom controleren we uw bloeddruk. Soms moet de testosteron dosering aangepast worden.

Mogelijk verhoogde risico’s

Het risico op de volgende aandoeningen is mogelijk licht verhoogd: kaalheid, slaapapneu, verhoogde leverwaardes in het bloed, verhoogd cholesterol, en hart- en vaatziekten. Als er bij u sprake is van een psychiatrische aandoening, dan zou het gebruik van testosteron ook kunnen zorgen voor toenameklachten of voor agressie.

Hoe beleeft u de lichamelijke en emotionele veranderingen? Daar blijven we graag van op de hoogte. Daarom spreekt u gedurende het eerste jaar van de hormoonbehandeling elke 3 maanden met uw psycholoog op de polikliniek en komt u elke 3 of 6 maanden voor controle bij een arts of verpleegkundige.

Tijdens deze controles worden uw bloeddruk en gewicht gecontroleerd. Ook uw bloed wordt regelmatig onderzocht, zodat we de testosteron- en oestradiolspiegel kunnen controleren en eventuele bijwerkingen snel op het spoor komen. Als uit deze controles blijkt dat het nodig is, wordt de dosering van de medicatie verlaagd of verhoogd. De controles zijn noodzakelijk om de behandeling veilig te houden; zorgt u daarom dat u de afspraken altijd nakomt.

Waarschijnlijk zult u de rest van uw leven hormonen gebruiken. Zijn uw eierstokken verwijderd, dan is het van groot belang dat u testosteron blijft gebruiken. Zonder deze geslachtshormonen gaat de botdichtheid ernstig achteruit en kunt u overgangsklachten krijgen.

Om de langetermijneffecten van de hormoonbehandeling in de gaten te houden, zult u één keer per drie jaar op controle komen. Meestal is het mogelijk om deze langetermijncontroles bij een endocrinoloog in uw eigen regio te doen. Als u naar een endocrinoloog in uw eigen regio wilt, geef dat dan aan bij uw arts.

Heeft u vragen over uw eigen hormoonbehandeling? Neem dan contact op met uw arts of de verpleegkundig consulent van het Genderteam. Dit kan telefonisch of per mail via onderstaande gegevens. U kunt ook contact opnemen via Mijn Dossier.

Voor het aanvragen van herhaalrecepten kunt u terecht in Mijn Dossier. U kunt ook bellen naar onderstaand nummer. Kies dan in het belmenu voor ‘herhaalrecept aanvragen’, vervolgens voor ‘optie 1’ en dan ‘optie 2’. Als u uw naam, geboortedatum en het gewenste medicijn met dosering inspreekt, wordt dit zo snel mogelijk verwerkt. Het herhaalrecept wordt elektronisch verstuurd of gefaxt naar uw apotheek.

Telefoon: 020 - 444 0542 (op werkdagen van 09.00-12.00 en 13.00-16.00)
Fax: 020-4445254
E-mail: genderteam-poli@amsterdamumc.nl