Drs. M.J.(Michelle) Klouwens
Promotieonderzoek
“Een vaccin om de ziekte van Lyme te voorkomen”
Persoonlijk
Michelle heeft biomedische wetenschappen en geneeskunde gestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam en is sinds 2012 in opleiding tot internist aan het AMC. Momenteel doet zij promotieonderzoek naar de ziekte van Lyme bij het Center for Experimental and Molecular Medicine aan het AMC en ziet zij patiënten op de Lyme polikliniek. Voor haar promotietraject heeft zij tevens 4 maanden onderzoek gedaan bij CICBiogune in Spanje om nieuwe vaccinkandidaten te identificeren.
Aanleiding voor dit onderzoek
Jaarlijks worden er in Nederland ruim 1 miljoen mensen gebeten door teken, waar uiteindelijk 25.000 mensen per jaar in Nederland gediagnosticeerd worden met de ziekte van Lyme. De ziekte van Lyme kan zich manifesteren van goed behandelbare huidziekten tot ernstige ontstekingen van gewrichten, hart en hersenen. Dit kan leiden tot langdurige en ernstig invaliderende klachten, die bij een deel van de patiënten ook nog lange tijd na behandeling aan kunnen houden. De pathogenese van de ziekte van Lyme is in de loop der jaren duidelijker geworden, maar er ontbreekt nog veel essentiële kennis. Ook bestaat er geen vaccin om de ziekte van Lyme te voorkómen. Aangezien de ziekte van Lyme de meest voorkomende door teken overdraagbare aandoening is op het Noordelijk halfrond en de ziekte veel manifestaties kent, werken wij aan preventie van de ziekte. Het is een enorme uitdaging om een geschikt vaccin te vinden omdat een vaccin aan allerlei eisen moet voldoen; een vaccinkandidaat moet langdurige immuniteit geven, moet veilig zijn, zou werkzaam moeten zijn tegen meerdere soorten Borrelia bacteriën en in geval van een anti-tekenvaccin, bij voorkeur ook tegen meerdere soorten teken en de verschillende levenscycli van de teek.
Doel van het onderzoek
Er zijn al een aantal tekeneiwitten ontdekt die belangrijk zijn in de tekenbeet en de overdracht van de ziekte van Lyme, echter geen van deze eiwitten kan volledig beschermen tegen de ziekte van Lyme. Wij willen meerdere eiwitten onderzoeken, zowel tekeneiwitten als eiwitten van de Borrelia bacterie, om een volledig werkzaam vaccin te maken. Ook willen we een vaccin ontwikkelen wat beschermt tegen een infectie met verschillende soorten Borrelia bacteriën, zowel de Borrelia burgdorferi sensu stricto die in de Verenigde Staten en Europa voorkomt als tegen Borrelia afzelii en Borrelia garinii die alleen in Europa voorkomen.
Uitgebreidere uitleg over het onderzoek
Nadat de teek een mens gebeten heeft, injecteert hij zijn speeksel in de huid zodat hij goed vast kan blijven zitten totdat hij genoeg bloed heeft gehad. In deze tijd migreert de Borrelia bacterie (de veroorzaker van de ziekte van Lyme) van de tekendarm naar het tekenspeeksel, om met het speeksel in de huid van de mens te belanden, mede afhankelijk van de Borrelia soort, circa een à twee dagen na het begin van de tekenbeet.
Teken scheiden in hun speeksel eiwitten uit die in de huid van de mens zorgen voor verlaging van de weerstand en voor bloedverdunning. Deze eiwitten zijn dus nodig voor de teek, maar ook voor veel ziekteverwekkers die de teek kan overdragen. Bij regelmatige tekenbeten kunnen sommige dieren echter immuun worden tegen tekenspeeksel eiwitten, waardoor teken minder goed kunnen voeden en niet meer de ziekte van Lyme kunnen overdragen. Bij mensen zijn gevallen bekend waarbij overgevoeligheidsreacties ontstaan bij een tekenbeet, waarbij de tekenbeet rood wordt en gaat jeuken waardoor de teek los laat of eerder wordt opgemerkt. In experimentele setting zijn bepaalde tekenspeekseleiwitten gevonden die ditzelfde effect deels kunnen veroorzaken door hiermee te vaccineren in proefdieren. Helaas is echter de werking niet optimaal, en denken we dat een combinatie van vaccins en het identificeren van nieuwe vaccinkandidaten nodig is voor een daadwerkelijk inzetbaar vaccin.
We werken daarom aan de identificatie van eiwitten die kunnen dienen als nieuwe vaccinkandidaten. Dit wordt gedaan in samenwerking met CICBiogune in Bilbao, Spanje. Deze eiwitten kunnen zowel van de teek afkomstig zijn als van de Borrelia bacterie, de veroorzaker van de ziekte van Lyme. Daarnaast werken we aan verschillende vaccinatiestrategieën, gebruik makende van in de literatuur beschreven vaccinkandidaten of nieuw geïdentificeerde eiwitten.
Onderzoekers
AMC, Amsterdam
- Prof. dr. J.W.R. Hovius, internist-infectioloog (Principal Investigator)
- Drs. M.J. Klouwens, arts-onderzoeker
- Dr. J.J. Trentelman, onderzoeker
Macrophage and Tick Vaccine Laboratory, CICBiogune, Derio, Bizkaia, Spanje
- Prof. Dr. J. Anguita