In het personeelsrestaurant van het AMC is een bijzonder kunstwerk gerealiseerd. Antoinette Nausikaä heeft de oranje Box, een ruimte voor speciale bijeenkomsten, beschilderd met kalligrafische tekeningen.
In een mum van tijd is deze figuur neergezet. Met een paar halen van het penseel. Je kunt de keren tellen dat het dikke penseel in de inkt werd gedoopt, in de Oost-Indische inkt met een Japanse kalligrafiekwast volgens de werkwijze van boeddhistische monniken. Dan weet je al dat dit schilderend tekenen de explosie is van daadkracht, volgend op een lange stille voorbereiding. Want zo hebben de monniken zich de kunst van de snelle notitie eigengemaakt, in een proces van eeuwen en eeuwen, leidend tot de persoonlijke verfijning van een razendsnelle handeling. Ze rennen langs het papier, zegt Antoinette Nausikaä. Zelf was ze vijf dagen in meditatie-retraite voor ze in haar Amsterdamse atelier deze figuur op papier zette. Haar hoofd moet leeg zijn. Maar de eigenlijke aanloop tot het maken van zo'n spontane, snelle tekening is er eentje van vele jaren.
Antoinette Nausikaä heeft naam als fotograaf, haar foto's behoren tot belangrijke collecties waaronder die van Huis Marseille, AMC en LUMC. De fotografie is nog altijd een medium waarin ze tot verbluffende resultaten komt. Maar voor haar is dat maar één aspect van haar bestaan. Altijd op zoek naar de kern, de essentie van ons leven, en naar geestelijke balans, verlangt ze ook naar een veel directere verhouding tot haar werk, naar een uiting die de mogelijkheden van het lichaam reflecteert. Het verlangen betekent dat ze de laag vermijdt van kennis en ervaring die het tekenen omgeeft en te rade is gegaan bij het Zenboeddhisme.
Zenmeester
Ze ging in de leer bij de Japanse meesteres Soho Nakano, hoog in de bergen van Shizuoka en was er haar eerste buitenlandse leerling. Daar leerde ze hoe je honderdmaal een cirkel moet tekenen om het gevoel van het maken van een cirkel goed te krijgen. Via Nakano leerde Nausikaä ook het werk van de Japanse zenmeester Sengai Gibon (1750-1837) kennen, die haar grote voorbeeld werd. Zijn virtuositeit blijkt uit een fantastisch getroffen tijger of landschap, maar Gibon heeft ook de geometrische figuren het vierkant, de driehoek en de cirkel tot onderwerp gemaakt van zijn tekenvaardigheid. Niet als losse entiteiten naast elkaar, maar zo dat ze elkaar raken. Zou de Franse schilder Paul Cézanne zich in zijn werk hebben verdiept toen hij suggereerde dat deze drie basisvormen de essentie van de schilderkunst uitmaakten, om zo de weg te banen voor het kubisme?
Het begin
Ter voorbereiding van de tekening, die in feite een daad van kalligrafie is, wordt de verf gemaakt. In alle rust en stilte, wrijft de tekenaar aandachtig met een brede vijl over het inktblok.
De cirkel is het begin. Ook in deze levensgrote figuur begint Antoinette met de cirkel, in dit geval het hoofd. Dan volgt de ovaal van het lijf, vervolgens de benen, de armen, de stippen voor tepels en navel, de boogjes voor de geloken ogen. Onmiddellijk daarna de slierten haar. Briljant is dat ze nog tweemaal haar natte kwast in de linker bovenhoek in een V-vorm op het papier laat dalen. De twee vogels verhogen op onuitsprekelijke wijze het genot. Als ik haar vraag naar de extra aanzetten bij de knie- en ellebooggewrichten moet ze glimlachen. Zo geeft ze een beetje persoonlijke signatuur aan de abstractie, zegt ze. Een abstractie die overigens zo ver gaat dat je als kijker niet weet of je met een vrouw of met een man van doen hebt.
Mooi is geen criterium
Ik krijg een Youtube filmpje te zien van het optreden van Soho Nakano in het Leidse Sieboldhuis in 2008. Ongelooflijk, hoe snel, krachtig en beweeglijk het papier op de vloer met zwarte inkt betekend wordt. De oudere dame springt als een zestienjarige langs de gepenseelde contouren. Hier zwepen drums de intensiteit nog op tot een zeldzaam explosieve gebeurtenis. Antoinette Nausikaä was erbij, destijds. Voor haar kwam toen vast te staan waar ze haar vorming wilde halen. Dit was een antwoord op haar zoektocht naar balans in het leven en naar verbinding met de natuur.
Als de kalligrafie eenmaal beëindigd is, kan er niets meer aan worden gedaan. Verbeteren of aanvullen is er niet bij. Soms vindt de kunstenares de tekening niet mooi, maar mooi is geen criterium. Snelheid en trefzekerheid, dat zijn beslissende argumenten in het gevecht om een van bijgedachten gevrijwaarde kernachtigheid.
Vier van deze kalligrafische figuren draagt de kunstenares bij aan de splinternieuwe ‘Box’ in het personeelsrestaurant bij het Voetenplein. De afdeling Kunstzaken heeft de kunstenares voorgedragen voor deze opdracht, die vervolgens onderdeel wordt van de AMC- collectie. De oranje box heeft de allure van een intieme bar en is bestemd voor speciale bijeenkomsten.
Lamellen
Het is op zichzelf al een wonder van heilzaamheid om waar te nemen hoe de leefomgeving in het AMC steeds vriendelijker wordt gemaakt voor patiënten en bezoekers. De vier toegangen tot de bar kunnen worden gesloten met transparante schuifpanelen, met daarop de vier kalligrafische figuren. Een mooi huwelijk tussen ontspanning na gedane arbeid en de motorische explosie na bedachtzame contemplatie. Het is opnieuw een voorbeeld van de fijnzinnige koppeling van kunst en behuizing die je nergens in zo'n variatie ziet als in het AMC.
Tekst: Tineke Reijnders
Beeld: Antoinette Nausikaä