Het naaktschilderij van beeldend kunstenaar Aat Veldhoen, dat een prominente plek heeft op locatie AMC, gaat een half jaar op reis. Dit werk zal op verschillende tentoonstellingen te zien zijn, waaronder een over controverses in kunst in ziekenhuizen. Want het schilderij maakt veel los, dat is wel duidelijk.
Over smaak valt niet te twisten. Dat geldt ook voor het schilderij ‘Tafereel’ dat meer dan 30 jaar in het AMC op het Verheij-plein boven de uitgang prijkt: een blote vrouw met een naakt kind tussen haar benen, beiden uitkijkend over een prachtig berglandschap. Model voor het kunstwerk stonden Veldhoen’s tweede vrouw en een van hun dochters. Daarna zou de kunstenaar nog een keer trouwen en scheiden, om uiteindelijk van 1997 tot zijn overlijden samen te leven met oud-politica Hedy d’Ancona.
Toen het kunstwerk dertig jaar geleden werd opgehangen, waren de reacties lovend; de flowerpower was weliswaar stilletjes uitgedoofd, maar aan de bevochten seksuele vrijheden werd niet getornd. “Het kunstwerk is een interessante parameter van hoe wij als samenleving over naakt denken”, vertelt Sabrina Kamstra, hoofd Kunstzaken. “Langzamerhand zie je de voorkeur opschuiven naar meer bedekt. De laatste jaren krijgen we af en toe vragen over het schilderij. Vaak gaat het er dan over of naakt gepast is in een ziekenhuis. Dan leg ik uit dat het kunstwerk iconisch is voor ons ziekenhuis: het symboliseert hoe wij hier met z’n allen werken en openstaan voor de samenleving. Maar ook dat het arcadische landschap hoop geeft en de schoonheid van het leven symboliseert. En dat het bovenal een klassiek en tijdloos naakt is. De meesten kijken er dan anders tegen aan; zien de mooie details en de diepere betekenis van het kunstwerk.”
Bijzondere band
Na een tweede herseninfarct overleed Veldhoen afgelopen december in de AMC-locatie. Zijn eerste beroerte kreeg hij in 2004, zijn rechterhand functioneerde daarna niet meer. Waarop de kunstenaar vrijwel direct met zijn linkerhand ging tekenen. Zijn eerste tekening was van een roos uit het boeket naast zijn ziekenhuisbed. Daarna maakte hij een groot aantal tekeningen van medepatiënten en zorgverleners. Later pakte hij de draad van het schilderen weer op: nog steeds vooral vrouwelijk naakt.
Met het AMC had de kunstenaar een bijzondere band. Als stagiair in het Binnengasthuis – een van de twee ziekenhuizen van waaruit het AMC begin jaren tachtig ontstond – tekende hij gedurende een aantal jaren patiënten, operaties en zelfs bevallingen. In een interview in het NRC van een paar jaar geleden vertelt hij dat als er ’s nachts kinderen werden geboren, hij een telefoontje kreeg: “Dan ging ik er meteen heen en hoorde bij binnenkomst al het geblèr van die vrouwen. Dat was zo verschrikkelijk mooi. Nog slaperig, met een witte jas aan, begon ik dan te tekenen. Niemand had iets in de gaten, ze dachten: daar staat een assistent te schrijven. Zoiets kan nu niet meer.”
Een groot aantal van deze tekeningen werd onderdeel van de uitgebreide kunstcollectie die het AMC sinds de jaren tachtig aanlegde. Om de tekeningencollectie van Veldhoen te kunnen aanvullen met een schilderij van de kunstenaar, vroeg het toenmalige hoofd Kunstzaken om een schilderij uit de rijkscollectie in bruikleen. Dat werd ‘Tafereel’.
Troost
Voor het eerst in ruim 30 jaar verlaat het schilderij het AMC voor een grondige schoonmaakbeurt, gevolgd door een reis langs 2 tentoonstellingen. Die begint in Museum Kranenburgh in Bergen, waar vanaf half november een overzichtstentoonstelling te zien is ter gelegenheid van de 85e geboortedag van Veldhoen. Het kunstwerk zal daar een bijzondere plek krijgen; de familie haalde tijdens zijn laatste opname in het AMC veel troost uit het feit dat dit schilderij zo’n prominente plek heeft in het ziekenhuis.
Medio februari 2020 maakt ‘Tafereel’ onderdeel uit van een tentoonstelling in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) over controverses in de kunst in ziekenhuizen. Kamstra: “Samen met mijn collega in het LUMC werk ik aan een tentoonstelling over taboe: welke kunstwerken kunnen wel en niet in een ziekenhuis getoond worden? En is dat een statisch gegeven, of verschuift die norm? Het kunstwerk van Veldhoen is daar een uitgesproken voorbeeld van. In al zijn werken schuurt Veldhoen tegen grenzen aan; zijn thematiek was nauw verbonden met de emancipatie van het individu uit het keurslijf van kerk en staat. Je kunt je voorstellen dat hij tegen menig heilig huisje heeft aangeschopt. En toch hangt zijn werk in ons ziekenhuis. De discussie die dit oproept, willen we tijdens deze tentoonstelling graag aangaan. Er zullen naast dit schilderij ook controversiële werken uit de andere Nederlandse academische centra te zien zijn.”
En daarna? “Over een half jaar komt het kunstwerk terug en wordt het weer opgehangen op dezelfde vertrouwde plek. Dan is ‘Tafereel’ weer thuis.”
Tekst: Caroline Wellink
Afbeelding: Amsterdam UMC