Ooit al eens een kunstenaar live aan het werk willen zien? Vanaf 23 januari werkt Floris Tilanus in het AMC aan zijn tekening van de Utrechtsestraat. Wie goed kijkt, ziet dat er in de afbeelding allerlei literaire verwijzingen zijn gestopt door de kunstenaar.
In eerste instantie had Floris Tilanus een eenvoudiger plan voor de Utrechtsestraat, de winkelstraat bij hem om de hoek in Amsterdam. Dat plan was om een tekening te projecteren op een bouwschutting die er voor een winkelpui stond. Prima projectiescherm. Maar toen hij merkte dat niemand daar warm voor liep, kreeg hij een tweede idee – iets ambitieuzer. Wat nou, dacht hij, als ik daar eens een tekening ging staan maken? Gewoon buiten, op straat, met watervaste stiften?
Zo gezegd zo gedaan. In oktober 2017 ging Tilanus er aan de slag. Hij zette eerst, toch, met een projectie de contouren van een tekening op de bouwplaten – voor het houvast. Drie bij zes meter groot was het nogal een schaalverschil met de tekenvellen waar hij doorgaans thuis op tekent. De projectie op de pui toonde het uitzicht in diezelfde Utrechtsestraat, dat hij daar ging invullen in de dagen en weken die volgden: winkels, passanten, verkeer, alles.
Zo vulde zich daar een nieuwe straat, als zwartwittekening; een uitvergrote variant van de inkttekeningen uit het boek ‘Zoals het is’ dat Tilanus zojuist had gepubliceerd. Dit boek gaat over een professor in literair Berlijn die onder een groot verdriet gebukt gaat en de straat op gaat. Dat voorbeeld ging hij zelf volgen, door zo op straat te gaan werken. Het was niet het eerste boek van Tilanus, die illustrator is, schrijver, pianist, componist, en nog veel meer. Onder de noemer Paleisje voor Volksvlijt organiseerde hij met zijn vrouw, kunstenaar Elena Beelaerts, theatrale avonden met muzikanten, wetenschappers, ongewoon vermaak en kunst die in processies werd meegedragen, evenementen waar van te voren de uitkomst niet vaststond. Dat samenbrengen, het ongewisse, het plezier: allemaal ook van toepassing op deze tekening, die van het publiek op straat veel goede reacties kreeg. 'Dank dank dank', riep een passant terwijl hij hard langsfietste.
Lezen redt
Het project, vooral begonnen als een stunt ter promotie van het boek, bleek veel leuker dan Tilanus had verwacht. Allereerst omdat het lukte om op een bouwschutting te tekenen zoals hij dat thuis met inkt deed. En het ging een eigen leven leiden. Zeker toen Tilanus na twee dagen bedacht: o wacht, ook hier kan ik de literaire wereld in fietsen. ‘Zoals het is’ had hij gevuld met Duitse literaire verwijzingen, logischerwijs besloot hij dit project een Nederlandse literaire laag te geven.
Daarvoor ging hij nieuwe vrijheden nemen en een web van verwijzingen spinnen. De winkel Rituals zag hij als Rituelen, van Nooteboom. H.B., van drogisterij Holland & Barrett, werd een verwijzing naar de vertalers Henkes en Bindervoet. Op een hoek opende hij kunsthandel Bavink Fine Arts, en zette een schilderij van Breitner in de etalage. Voor de lol. Omdat het kan. De woorden 'Jezus redt' op de daklijst veranderde hij in 'Lezen redt'. Want kunst is ook levensreddend, zo veel meer dan de werkelijkheid van alledag, aldus Tilanus.
Literaire verwijzingen
Soms vroeg hij mensen om mee te denken, bijvoorbeeld toen hij een verkeersbord wilde veranderen. En dus zie je in zijn tekening een bord 'verboden in te rijden' met eronder 'm.u.v. brommers op zee'. Naar Biesheuvel, een tip die hij kreeg na een oproep op Facebook. En De Nederlandse Bank verving hij door het Paleis voor Volksvlijt dat tot 1929 op het Frederiksplein stond. “Want we moeten blijven dromen.”
Het werd een literaire invulling van de zichtbare werkelijkheid. Twee realiteiten die over elkaar heen schuiven. Daarbij speelt mee dat Tilanus tekent als een schrijver. Zoals een verhaal een film oproept in je hoofd, zo zit zijn tekenkunst vol narratieve aanwijzingen die hetzelfde teweeg brengen. Wat doet die passant voor die etalage, waar gaat die bakfiets heen, wat is dat voor zaak op de hoek? Deze beeldfragmenten ogen als scènes, de straat als een decor. En zeker wanneer je de literaire verwijzingen herkent, roepen ook deze extra associaties op met de betreffende verhalen en auteurs. Zo wordt deze tekening behalve door verkeer ook door verhalen doorkruist.
Serpentina’s Petticoat
Dat zullen er nog wel meer worden ook, want het is niet klaar. Eind oktober viel plots het doek – bijna letterlijk. Hoewel de eigenaar van het winkelpand het een leuke actie vond, plaatste de nieuwe huurder Filippa K een reclame voor de tekening en hij kon niet meer verder. Daarop vroeg kinderchirurg Roel Bakx zich af of het iets was voor het AMC, en daar zag de afdeling Kunstzaken dat wel zitten. Met Tilanus kozen ze een plein uit in het ziekenhuis, waar hij de platen heen verhuist en er in januari aan verder gaat tekenen. Liefst op drukke momenten, vertelt hij in een kroeg vlakbij de Utrechtsestraat, want dan is het gevoel van straat en buiten en contact het grootst.
Al met al is het project van een reclamestunt uitgegroeid tot heel iets anders, iets groots, een autonoom kunstwerk. In het AMC zal het weer een nieuwe uitstraling hebben en invulling krijgen. En, al is de voorstelling al in grote lijnen getekend, Tilanus denkt er nog veel werk aan te hebben. Want juist als alles op zijn plek staat, begint het neerzetten van de betovering: sfeer, licht, arceringen. En dan zijn er nog een paar andere klusjes. Eén etalage is leeg, daar denkt hij nog over na. Een andere etalage draagt de naam Filippa K, daar gaat de witkwast over om plaats te maken voor een meer symbolische naam: Serpentina's Petticoat naar Wolkers, een nieuwe kledingwinkel met literaire vertes.
Waar is het werk te zien?
Floris Tilanus werkt vanaf 23 januari een maand lang verder aan zijn tekening op het F-plein in het AMC. Hij staat er op dinsdag en donderdag tussen 12.00 en 14.00 uur. Iedereen is welkom om te komen kijken.
Tekst: Sandra Smets
Floris Tilanus
Utrechtsestraat, 2017-2018
Tekening met acrylstift op primer
290 x 430 cm