Een portretfoto van een Aziatische vrouw met sluier en mondkapje, kun je die wel in een ziekenhuis ophangen? En een klein bloot meisje dat wijdbeens op het strand zit? Vijfenveertig controversiële kunstpareltjes uit Amsterdam UMC en andere zorginstellingen zijn tot 27 april te zien op de LUMC-tentoonstelling ‘Taboe of niet’.
Neem Aat Veldhoens Tafereel, dat aan de Meibergdreef normaliter het G/F-plein siert. Wie op locatie AMC naar de hoofduitgang loopt, kan er moeilijk omheen. Een naakte vrouw met een naakt kindje tussen haar benen, beiden uitkijkend over een berglandschap. “Dertig jaar geleden had geen mens er moeite mee”, zegt Sabrina Kamstra, conservator van de AMC-collectie. “Tegenwoordig krijg ik om de drie, vier maanden de vraag: waarom zo’n schilderij op zo’n prominente plek?” Kwestie van toenemende preutsheid? Best mogelijk. Reden om het werk te verwijderen heeft Kamstra er in elk geval nooit in gezien. Maar Amsterdam UMC herbergt ook lastiger gevallen. Zoals de foto die de onlangs overleden Uwe Laysiepen (‘Ulay’) maakte op zijn wandeling over de Chinese Muur: een gesluierde vrouw met afgedekte mond en neus. Naargeestig, volgens diverse medewerkers en bezoekers van locatie VUmc. Bedreigend ook, zeker in het licht van de huidige coronacrisis. Kamstra: “Daar hebben mijn VUmc-collega en ik dan weer alle begrip voor. Evengoed is het een belangrijk werk.” [lees verder onder de afbeelding]
Dilemma’s Het illustreert de dilemma’s waarvoor de beheerders van kunstcollecties in zorginstellingen steeds vaker komen te staan. Wat kan in een ziekenhuis, wat kan niet en hoe zwaar moet het oordeel van patiënten, bezoekers en personeel wegen? Om te laten zien hoe moeilijk die vraag soms te beantwoorden is, brachten Kamstra en collega-conservator Sandrine van Noort van het LUMC 45 spraakmakende werken bij elkaar uit elf ziekenhuizen en andere zorginstellingen. In de Galerie van het Leidse ziekenhuis zijn ze tot 27 april te zien onder de titel Taboe of niet; controverses in openbare kunstcollecties. Dat de Amsterdam UMC-collectie met 15 werken stevig in het LUMC vertegenwoordigd is, kan moeilijk verbazing wekken. Naast de welbekende scheppingen van Aat Veldhoen en Uwe Laysiepen treffen we er even vertrouwd werk van onder anderen Scarlett Hooft Graafland. Vertrouwd? Volgens het begeleidende persbericht omvat de tentoonstelling louter creaties ‘die niet meer getoond kunnen worden in de openbare ruimtes’, maar zo’n vaart loopt het kennelijk ook weer niet. Stof voor discussie, en daarmee voor overpeinzingen over de functie van kunst in zorginstellingen, bieden veel van de geselecteerde werken intussen zeker. Onverwacht verrijkend In hun eigen commentaren benadrukken de beide curatoren vooral de vatbaarheid voor meerdere interpretaties. Juist in een ziekenhuis vaak een onverwacht verrijkende eigenschap. Wat ziet Kamstra zelf als geldige redenen om een kunstwerk géén plek in de openbare ruimte te geven? “Wat ik absoluut niet aanschaf, zijn zwarte, sombere werken. Dood, agressie, oorlog, met dat soort thema’s confronteer je mensen in een medisch centrum niet. Daar zijn andere plekken voor in kunstland. Naakten vind ik wat anders, die figureren al sinds de vroegste tijden in de kunstgeschiedenis.” Wat niet wil zeggen dat actuele ontwikkelingen nooit een rol zouden mogen spelen, meent ze “Op mijn kantoor hangt een schitterende foto van Rineke Dijkstra, een klein bloot meisje dat met haar beentjes wijd op het strand zit. Zou in het Stedelijk Museum prima kunnen, maar in deze tijd even niet in ónze publieke ruimte. Tja, het zij zo. Ik troost me met de gedachte dat we zo’n topfotograaf dan toch maar mooi in de collectie hebben.”